Door zijn aderen lijkt wel inkt te stromen, zo vervlochten is hij met schrijven. Boeken, columns, proza en vooral … gedichten. Zo’n duizend heeft Ingmar Heytze er inmiddels geschreven, uitgebracht in zeker twintig bundels, voorgedragen tijdens ontelbare voorstellingen. In de StemPodcast deelt hij de lessen die hij op het podium leerde over hoe je contact met de mensen in de zaal maakt, en hoe je ze geboeid houdt.
• Beluister de aflevering van de StemPodcast met Ingmar Heytze op Spotify, of op andere platforms.
Via verhaaltjes contact maken met het publiek
“Ik begon ooit gewoon met het voordragen van de laatste tien gedichten die ik had geschreven”, zegt hij. “Die deed ik dan in sneltreinvaart en dan kon ik weer van dat podium af. Maar ik merkte op een gegeven moment dat mensen echt afhaakten. En logisch: alleen maar gedichten achter elkaar aanhoren, dat is voor niemand leuk. Dus toen ben ik tussendoor wat verhaaltjes gaan vertellen, om die gedichten in te leiden. Via die verhaaltjes maakte ik contact met het publiek. Ik vertelde ze uit mijn hoofd en ze ontstonden vaak op het podium zelf. Dat doe ik met gedichten nooit. Ik wou dat ik dat kon, gedichten uit mijn hoofd voordragen. Maar ik moet ze echt van papier voorlezen.”
De vibe van een groep mensen
Niet alleen dankzij die verhaaltjes, ook dankzij het feit dat hij ze niet oplas, kreeg Ingmar contact met zijn publiek. Contact is belangrijk, maar krijgt hij mensen ook 'op het puntje van hun stoel'? “Een zaal met mensen heeft af en toe een soort gemeenschappelijke sfeer. Het begin daarvan kun je niet zo goed beïnvloeden. Zo’n groep mensen kan een heel andere vibe over zich hebben dan je graag zou willen. Zo’n groep is dan één wezen. En uiteindelijk wil je dat dat wezen zijn aandacht op jou richt.”
Echt contact dankzij interactie met de zaal
Ingmar krijgt dat voor elkaar doordat zijn voorstellingen verrassend zijn. “Kijk, het gaat om de gedichten. Anders had ik geen reden om op dat podium te staan. Maar ik merk wel dat mensen die naar een dichter komen luisteren, daar allerlei ideeën over hebben. Die verhaaltjes die ik tussendoor vertel, zorgen ervoor dat ze al snel denken: ‘Oh, dit valt mee. Het is helemaal niet zo erg om naar een dichter te luisteren’. Dus die verhaaltjes zijn een manier om contact te leggen en er iets onderhoudends van te maken, zonder die gedichten zelf geweld aan te doen.” Daarbij is Ingmar niet van het eenrichtingsverkeer. Hij laat veel ruimte voor het publiek om te reageren, met een lach, een uitroep of andere reactie. “Dan heb je echt contact.”
Rust en zelfvertrouwen dankzij status van expert
Zijn jarenlange podiumervaring en de combinatie met verhaaltjes waardoor hij contact maakt met het publiek, zorgen ervoor dat Ingmar geen zenuwen heeft als hij optreedt. Wat hem daarbij ook helpt, is dat hij de dichter is, en de mensen in de zaal doorgaans minder van dichtkunst weten dan hij. “Ik ga er altijd vanuit dat ik dit beter snap dan zij. Dus ik sta altijd met 1-0 voor.” Anders gezegd: hij voelt zich de expert en zo stelt hij zich ook op. Daardoor kan nooit het gevoel ontstaan dat hij die plek op dat podium niet verdient, dat hij daar niet zou mogen staan. Dat geeft rust en zelfvertrouwen.
Goed gevoel
Voor Ingmar is het belangrijkste doel van een optreden dat mensen een goed gevoel eraan overhouden. “Ze hoeven geen woord van die gedichten mee te krijgen of te begrijpen”, zegt hij. “Het is genoeg als zij het naar hun zin hebben gehad en denken: ‘Goh, ik ga toch eens een gedicht van hem lezen’. Dat is anders als je de keynote spreker op een congres bent. Dan moet je ook wel inhoudelijk zinnige dingen zeggen waar mensen echt iets mee kunnen.”
Mensen met spreekangst helpen
Ingmar heeft ooit een paar jaar lesgegeven aan mensen met spreekangst. Daarbij ging hij ervan uit dat als je bang bent om te spreken, je waarschijnlijk bang bent dat je stem een verlengstuk van je emoties is. Emoties die je niet onder ogen wilt zien. Hij probeerde zijn cursisten te leren hun emoties onder controle te krijgen, zodat ze hóórden dat hun stem in orde was. Dat valt bijna naadloos samen met mijn stempowermethode. Die gaat ervan uit dat in je stem onbewust belemmerende gedachten en emoties doorklinken die je niet dienen. Het verschil zit ‘m misschien in de oplossing. Ingmar leerde zijn cursisten die emoties onder controle te krijgen, ik leer mensen die emoties en gedachten onder ogen te zien en te bevragen, zodat ze vanzelf kleiner worden of verdwijnen. Ontdaan van die ballast, ga je anders klinken: rustiger, steviger, bevrijd en zelfverzekerd.
Stemklank van dichter met hoofdletter D
Als Ingmar op mijn verzoek tijdens het gesprek een gedicht voordraagt, vraagt hij mij om zijn stem te analyseren. Zodra hij gaat voordragen, gaat hij ook echt voordragen. Hij wordt een dichter met een hoofdletter D. Ook al probeert hij het altijd licht te houden, het klinkt toch veel meer gedragen dan wanneer hij gewoon in een gesprek zit. Alle klemtonen zijn – het is onvermijdelijk bij een gedicht – van tevoren bedacht. Net als eventuele pauzes. Doordat alles tot in detail is bedacht, klinkt het vrij monotoon en staccato. Nogmaals, het is onvermijdelijk, maar dat verklaart in mijn beleving dat mensen nog steeds vrij gemakkelijk kunnen afhaken als een gedicht wordt voorgedragen. Ons brein houdt van variatie en onvoorspelbaarheid, dan wordt het alert en aandachtig. Bij voorspelbaarheid in ritme en gelijkmatigheid in toon, zijn onze hersenen sneller geneigd ‘uit te checken’. Ingmar herkent het en vindt dat er zeker wat in zit. “Er is een lijn tussen te monotoon voordragen omdat je het zelf allemaal al weet en hebt bedacht, en net doen alsof je heel verwonderd bent door wat er staat, terwijl je het al voor de duizendste keer leest. Dat gelooft ook niemand. Maar daar zit een optimum tussen. En ik denk dat de verbetering van een voordacht in het bereiken van dat optimum zit.”
Tips voor betere presentaties
Als ervaren voordrachtskunstenaar heeft Ingmar meerdere tips voor wie wel eens (of vaker) moet presenteren. Hij kwam eerder al met contact maken, en dat gaat het snelst met humor en zelfspot. Daar kun je je verhaal dus mee beginnen. “Verder zou ik zeggen: doe het zo goed als je kan, maar niet beter. En vergeef jezelf alles wat je niet kunt veranderen. Kijk, er zijn na een voordracht vaak mensen naar me toegekomen en die zeiden dan dat het een beetje te snel ging. En ja, dat weet ik. En ja, het is soms nogal chaotisch. Maar ik heb ontdekt dat als ik heel hard ga werken om dat ‘uit te zetten’, dat er dan iets anders verloren gaat. Dus dat vergeef ik mezelf. Ook als je een accent hebt: vergeef het jezelf. Zelfs als je het niet mooi vindt. Laat gewoon horen waar je vandaan komt. Want er is niets mis mee. Het gaat pas mis als je het uit wil zetten." Er gaat te veel verloren als je te veel je best gaat doen, aldus Ingmar. Meer specifiek: dan gaan er stukjes van jóú verloren. Dan zien mensen jóú niet meer. Dan kun je geen contact maken. "Benoem ook wat er misgaat, benoem dingen die niet kloppen. En maak ze absurd. Zoals Brigitte Kaandorp doet. Dan herkennen mensen zich in jou en denken ze: ‘Dat heb ik ook wel eens!’ De vergevingsgezindheid van het publiek is enorm. Het is goed om je dat te realiseren.”
• Beluister de aflevering van de StemPodcast met Ingmar Heytze op Spotify, of op andere platforms.
Naschrift: deze podcast is van 2021. Dit artikel is een recente, zo tijdloos mogelijke bewerking van het interview.
