We kennen hem als presentator van tal van tv-programma’s, zoals Oases in de Oriënt, Van Atlas naar Arabië, Van Nablus naar Ninevé, De Verandering, De Kist, Oases in de Lage Landen, Jezus van Nazareth en Op1. Voor een interview met voormalig Commandant der Strijdkrachten Peter van Uhm, wiens zoon in Afghanistan sneuvelde, kreeg hij de Sonja Barend Award. Rode draad in het werk van radio- en tv-maker Kefah Allush is dat hij luistert naar wat ‘tussen de woorden’ zit. In de StemPodcast vertelt hij wat dat precies betekent. En hoe belangrijk de stemklank daarin is.
• Beluister de aflevering van de StemPodcast met Kefah Allush op Spotify, of op andere platforms.
Zo slecht mogelijk voorbereiden
Een goede voorbereiding is het halve werk, zeggen ze vaak. Voor Kefah (spreek uit: Kiefa) geldt eerder het omgekeerde, zegt hijzelf. “Als ik commentaar ga inspreken of een interview ga doen, dan hou ik ervan om me zo slecht mogelijk voor te bereiden. Ik wil - dat klinkt heel ‘modernerig’ – in het moment leven. En ook in het moment wérken. Dus ik bedenk niet alles van tevoren en ik heb ook geen strategie. Nee, tijdens een interview sta ik het liefst met al mijn sensoren open, zodat ik gedwongen word om alles waar te nemen. Met inspreken doe ik eigenlijk hetzelfde: ik krijg een tekst voor me en begin gewoon. De sport is dan om tijdens het inspreken te ontdekken welke lading een zin moet krijgen. En vervolgens te kijken of je dat er ook zo treffend mogelijk uit kunt krijgen. Met alles wat je aan vertelkunst in je stem stopt, zoals bijvoorbeeld warmte of verbazing.”
Eerlijk zijn
Zonder gedegen voorbereiding kan een interview of inspreekklus ook opeens stokken, omdat je het even niet meer weet. Dat is een risico. “Eerlijkheid is dan het belangrijkste”, zegt Kefah. “Als ik even niet meer weet hoe ik een tekst moet inspreken, dan zég ik dat gewoon. Dan stop ik even. En als mijn gesprekspartner tijdens een interview gedrag laat zien waar ik niets mee kan, of zich op een bepaalde manier laat gelden, dan zeg ik dat ik dat even moet verwerken. Of ik zeg dat ik niet weet hoe ik daarop moet reageren. Dan ontstaat er, ín het moment, iets anders wat vaak wel waardevol is.”
Sonja Barend Award
Kefah doet als radio- en tv-maker heel vaak interviews. Hij heeft er zelfs de Sonja Barend Award mee gewonnen. “Toch is het nooit mijn ambitie om een interview te doen. Ik zeg altijd: ‘Ik ga weer mensen ontmoeten’.” Dat betekent niet dat hij ‘zomaar’ wat doet. “Nee, ik loop natuurlijk al wel een tijdje mee, dus ik weet wat er nodig is. En ik verlies mijn vakmanschap niet uit het oog. Maar ik probeer dat vakmanschap zó in te zetten dat ik het níét hoef in te zetten. Ik probeer zó goed te luisteren, dat de dynamiek van het gesprek vanzelf een mooi verhaal oplevert.”
Verhaal helder krijgen
Maar zelfs als het allemaal vanzelf gaat, zijn er momenten waarop Kefah bewust zijn vakmanschap inzet om een gesprek in een bepaalde richting te duwen, of een verhaal helder te krijgen. “Dan denk ik: wacht even, ik heb nu a, b en c gehoord, nu ga ik een conclusie trekken en dat wordt d. En dan wordt het heel logisch. Of ik probeer tijdens een gesprek in een verhaal een cirkel te maken. Zo van: we zijn nu daar, en dan weet je vanuit je vakmanschap: dit moet ik nu even mooi in de haven aanmeren. Tja, ik ben toch een verhalenbakker.”
Woorden vinden voor wat er om ons heen gebeurt
Ik blijf tijdens het gesprek – ik durf het geen interview meer te noemen – bij het woord ‘verhalenbakker’ hangen. Dat is wat Kefah voortdurend doet: verhalen maken, verhalen vertellen. “Ja, ik probeer woorden te vinden voor wat er om ons heen gebeurt. Ik probeer mensen mee te nemen in mijn werkelijkheid, of in mijn wáárneming van de werkelijkheid. En zo een parallel universum te creëren met woorden. Net als schrijvers, toneelspelers en filmregisseurs.”
Luisteren naar alles wat tússen de woorden zit
Maar woorden vertellen niet het hele verhaal. En Kefah weet dat als geen ander. De manier waarop ze worden uitgesproken, het tempo, de hoogte of juist laagte van de stem, en de geluiden tussen de woorden door. Die zeggen vaak net zo veel, zo niet meer. “Als ik vertel dat ik tijdens een interview heel goed probeer te luisteren, dan luister ik niet alleen naar de uitgesproken woorden, maar ook naar een haperingetje. Of naar een trillinkje dat ineens in een woord zit. Natuurlijk, woorden hebben zeggingskracht. Maar alles wat tússen die woorden zit, is net zo belangrijk.”
Focus tijdens interviews op stemklank
En dan gaat het dus ook over hoe het klinkt, over stemklank, weet Kefah. Sterker, hij is daar tijdens zijn interviews (gesprekken) sterk op gefocust. “Ik ben eigenlijk altijd op zoek naar het dissonante. Zo van: ik hoor nu iets en dat komt niet overheen met het wóórd dat ik hoor. Of met de blik die iemand heeft. Of met zijn of haar lichaamshouding. Ik ben eigenlijk altijd op zoek naar waar de cohesie tussen klank, gezicht en houding ontbreekt. Want dan weet ik: ah, daar zit iets. Daar moet ik in dit gesprek op drukken, want kennelijk is daar iets aan de hand. Het ‘systeem’ is dan niet sync. Dat vereist een manier van luisteren die anders is dan horen welke woorden mensen uitspreken. Het is horen wat mensen voelen, wat mensen vinden, wat ze denken. Dat zit allemaal verborgen in haperingetjes en zuchtjes, in hoog in je stem zitten, in lager in je stem zitten. Of in de ademhaling. Al die dingen, die neem je waar. Als je heel geoefend bent, gebeurt dat onbewust. Maar het is áán te leren. Je kunt léren luisteren.”
Groot liefhebber van ‘precieze taal’
Voor Kefah is dat misschien net iets makkelijker dan voor anderen, omdat hij nu eenmaal een groot liefhebber is van ‘precieze taal’, zoals hij dat noemt. “Ik ben altijd op zoek naar hoe ik kan zeggen wat ik precies bedoel. Voorbeeld: ‘Ik sta hier niet onwelwillend tegenover’. Dat is zó genuanceerd. Daar hou ik van. Je kunt ook gewoon zeggen: ‘Ik ben hiervóór’. Maar dat betekent toch iets anders. Dat is geen moeilijk-doenerij. Nee, het is precies formuleren. Bij echte gesprekken gaat het om wat er tussen de regels zit, wat er achter de woorden zit. Dat zijn klanken, inderdaad. Maar ook dit soort dingen. ‘Niet onwelwillend’ geeft een ander gevoel dan ‘Ik ben vóór’. Precieze taal, ik ben daar een groot liefhebber van.”
Jouw echte stem
Kefahs manier van interviewen (of, zoals hij zelf zegt: ‘mensen ontmoeten’) heeft alles met oprechte interesse te maken. Interesse vanuit jezelf dus. Vanuit die hoek komt ook zijn belangrijkste tip of ‘golden nugget’ voor iedereen die wel eens spreekt in het openbaar. “Zoek je echte stem. Ergens zit jouw echte stem. Dat is vaak de stem die het minste pijn doet. De stem die je hoort als je het meest ontspannen bent, en het minst hoeft te knijpen.” Dat klinkt makkelijker dan het is, weet Kefah. Want om die stem te kunnen laten horen, moet je helemaal jezelf durven zijn. Want die stem, dat bén jij.
• Beluister de aflevering van de StemPodcast met Kefah Allush op Spotify, of op andere platforms.
Naschrift: deze podcast is van 2021. Dit artikel is een recente, zo tijdloos mogelijke bewerking van het interview.
