Schrijver en zangeres Stella Bergsma in de StemPodcast: ‘Zij durven fucking veel ruimte in te nemen als ze spreken. Dat zou ik ook wel willen’

Ze is schrijver, opiniemaker, zangeres, feminist, voordrachtskunstenaar en vooral taalvernieuwer. Zelf vat ze al die rollen samen onder het kopje ‘autonoom kunstenaar’. De autonomie spat van haar af als je Stella Bergsma ziet en hoort. Toch durft ze in gesprekken en voordrachten nog lang niet zo veel ruimte in te nemen als ze zou willen. In de StemPodcast ontdekt ze dat ze nog meer impact maakt met meer rust in haar woordensalvo’s. 

•     Beluister de aflevering van de StemPodcast met Stella Bergsma op  Spotify, of op andere platforms.

'Dat voelde alsof iemand mijn kut eraf hakte'

Ik begin het gesprek met een gewetensvraag: of zij schrijver of schrijfster is. “Ik vind dat een goede vraag”, zegt Stella. “Ik ben een hele tijd voorstander geweest van schrijver, omdat dat woord gewoon serieuzer genomen wordt. Een schrijfster schrijft chicklit boeken over wijvenonderwerpen, een schrijver wint de Pulitzer-prijs. Maar eigenlijk is het onterecht dat de mannelijke variant van dit woord serieuzer wordt genomen. Dus ik ben voor schrijfster, maar niet als dat woord hoort bij damesliteratuur die mensen niet serieus nemen. Alles wat vrouwen doen, wordt net iets minder serieus genomen. Maar laatst was ik te gast in een programma waarin iemand mij aankondigde als schrijver en zanger. Dat laatste voelde echt alsof iemand mijn kut eraf hakte.”

Sletvrees, dreindwergen, pockethitlers

Bam! We zijn meteen waar je met Stella verwacht te zijn: in de onverbloemde taal: duidelijk, kortaf, bot en behoorlijk plastisch. Stella is dan ook een echte taalvernieuwer. Een van de woorden die zij muntte en die de Van Dale heeft gehaald, is ‘sletvrees’, de angst van vrouwen om voor slet te worden uitgemaakt als ze van seks houden. ‘Dreindwergen’ is ook een mooi voorbeeld: jonge kinderen die maar blijven zeuren. Of ‘pockethitlers’: kinderen die met hun onredelijke eisen en gedram hun ouders terroriseren.

Woorden geven aan wat je voelt

“Ik ben heel erg van het woorden geven aan dingen en je op die manier proberen uit te drukken”, zegt Stella. “Geef woorden aan wat je voelt. Dat is de enige manier waarop een ander echt kan begrijpen wat er in je leeft. Dat is eigenlijk gewoon mijn doel in het leven: expressie, woorden geven aan wat er in je leeft. Je kunt je ook op andere manieren uitdrukken, met dans of zo. Maar taal is handiger en specifieker. En je kunt dus ook woorden verzínnen voor dingen waar nog geen woorden voor bestáán. Zo kun je heel specifiek, bijna wiskundig, te werk gaan en dat over de werkelijkheid heen leggen.”

Vrouwen moeten kleur bekennen, juist over wat zij zélf voelen

Woorden geven aan wat we om ons heen zien, is al ingewikkeld genoeg. Maar Stella gaat nog een ‘league hoger’, door héél specifiek te zijn over wat zij zélf voelt en ervaart. Ook op seksueel gebied. “Ik wil andere vrouwen inspireren dat ook te doen. Want als je zegt wie je bent, als je de waarheid spreekt, dan pas kan een ander je zien en van je houden om wie je bent. Ik wil dat vrouwen kleur bekennen. Ik vind dat vrouwen dat te weinig doen.”

Hoge(re) stem als je dienstbaar bent en je niet durft uit te spreken

Zo komen we automatisch op de stem terecht. Volgens Stella is veel vrouwelijk gedrag, zoals je niet echt uitspreken of heel dienstbaar en pleasend zijn, aangeleerd en door de sociale omgeving of (sub)cultuur voorgeschreven. Dat hoor je terug in een hogere stem. En als die vrouwen boos zijn, blijven ze toch een soort van schattig klinken. “Maar als je écht kwaad bent, dan gaat je stem juist omláág! Bij die vrouwen niet, die zijn daar een beetje van afgesneden. Dat vind ik zonde.” Voor mannen geldt het omgekeerde. Zij durven niet goed uit te komen voor hun kwetsbaarheid en dat hoor je ook terug in de stem: zij klinken vaak nogal monotoon en laag, terwijl ze veel meer kleur in hun stem zouden hebben als ze hun gevoelens meer zouden toelaten. “Ja, die zachtheid. Soms iets hoger. Dat soort dingen. Dat mogen mannen dan weer niet. Meer melodie in hun stem, dat wíllen ze niet. Want dan ben je al snel een homo natuurlijk.”

Stempatronen: hoe je spreekt, is in je jonge jaren ontstaan

Ik vertel Stella over de stempatronen die in onze jonge jaren ontstaan, en waar we maar lastig vanaf komen. Mannen hebben – om een voorbeeld te noemen – van nature een lagere stem. Maar in de periode dat ze als puber de baard in de keel kregen, sloeg die stem wel eens over van laag naar hoog. Als dat een paar keer gebeurt en je wordt erom uitgelachen (en toegegeven, het klinkt ook heel grappig), dan denkt het onderbewustzijn: ‘Dit wil ik niet. Ik blijf laag praten’. Dat is een belangrijke reden waarom mannen niet alleen laag, maar vaak ook heel monotoon klinken. En dat laatste hoeft niet, want die overslaande stem is allang weg. Ander voorbeeld: als je als meisje in een gezin met twee dominante broers bent opgegroeid en je ouders luisterden vooral naar hén en niet naar jou, dan is de kans groot dat je geneigd bent heel snel te praten. Want je hebt in je jeugd ‘geleerd’ dat je maar kort de aandacht krijgt. Dus moet je alles wat je wíl zeggen, zo snel mógelijk zeggen.

Stempoweren, een soort handschriftkunde

“Ik snap het”, zegt Stella. “Heel interessant. Ik zit opeens te denken: je zou stemfluisteraar kunnen zijn en aan iemands manier van spreken kunnen horen wat hij of zij verborgen houdt. Net als iemands handschrift kun je zo ook iemands stem analyseren.” Zonder het door te hebben, raakt Stella de kern van mijn stempowermethode: in je stem klinken drijfveren en remmingen door die je niet dienen, zoals bewijsdrang, onzekerheid of controlezucht. Mensen pikken dat op, vaak onbewust, en onthouden het gevoel dat je ze geeft. Zo kan je stem je succes in de weg staan. Door de vinger te leggen op die drijfveren en remmingen, kun je ze loslaten en ga je klinken zoals je daadwerkelijk bent. In het nu, in je kracht.

Fucking veel ruimte innemen door langzaam en bedachtzaam te praten

Stella is iemand die staat voor wat ze vindt en dat ook uitspreekt. Zij lijkt weinig last te hebben van negatieve, ondermijnende gedachten die in haar stem doorklinken. Maar schijn bedriegt. “In woorden kan ik heel goed aangeven waar ik voor sta en wat ik vind. Maar in gedrag niet altijd. Ik ben soms bijvoorbeeld best nerveus als ik word geïnterviewd. Dan denk ik: ‘Oh god, als ik dat allemaal maar weet'. Dan ga ik ook te snel praten, of te hoog. Op die momenten val ik niet met mezelf samen. Vooral op tv. Jesus, dat is een vak apart. Om dan met overtuiging dingen te zeggen … Je ziet wel eens schrijvers als Tommy Wieringa en Connie Palmen, die dan heel langzaam en bedachtzaam praten, alsof ze over ieder woord heel lang nadenken. Daar ben ik jaloers op. Die durven fucking veel ruimte in te nemen. Echt, zo wil ik zijn. En dat iedereen dan heel lang stil is. Maar ik ben altijd bang dat de ander dan toch denkt: OK, nu wil ík weer wat zeggen.”

Zonder gêne woorden geven aan dingen

Dat Stella in woorden precies kan aangeven wat ze voelt, vindt en denkt, blijkt als ze twee passages uit haar boek Pussy Album voorleest. Waaronder een passage over beffen. Ik zeg haar dat de woorden die zij kiest, zó herkenbaar zijn. Zonder gêne en voorbehoud, compromisloos eerlijk, kaal en bloot. Zoals het ís. “Dat vind ik fantastisch om te horen”, reageert Stella. “Want dat is mijn bedoeling: woorden geven aan mensen, zodat ze die woorden mogen gebruiken en dit ook zo mogen zeggen.”

Meer impact maken met je stem door variatie en pauzes als je spreekt

Aan het slot van het gesprek hebben we het over hoe Stella in haar manier van voordragen nóg meer impact zou kunnen maken. De woorden zijn allemaal raak, maar de manier waarop zij ze voordraagt – als een mitrailleursalvo zoals ze dat zelf zegt – kan mensen afschrikken. Iets meer melodie, woorden waarin veel gevoel zit wat meer ‘uitrekken’, en af en toe een korte pauze nemen. Dat zou kunnen helpen. “Ik heb altijd gezegd: ‘Ik wil schrijven als een mitrailleur. Maar ook zo zacht als een zoen op je wang die je bijna niet voelt. Ik wil het allebei’. Dat is dus ruimte innemen. Tijd nemen. Zoals Tommy Wieringa doet. Dat vind ik nog een beetje eng. Dat vind ik een van de moeilijkste dingen.”

•     Beluister de aflevering van de StemPodcast met Stella Bergsma op  Spotify, of op andere platforms.

Naschrift: deze podcast is van 2021. Dit artikel is een recente, zo tijdloos mogelijke bewerking van het interview.